ARZU ÖZKAN

Sıfır Ayrımcılık Derneği tarafından Etkiniz AB Programı desteğiyle hazırlanan “Bu Romanlar Hep Böyle- Roman Gençlerin Eğitimde ve İstihdamda Yaşadıkları Ayrımcılık” raporu yayımlandı.

Türkiye’de yaşayan Roman (Roman, Dom, Lom ve Abdal) gençlerin eğitim ve çalışma ortamlarında yaşadıkları ayrımcılıkla ilgili önemli bulguların yer aldığı rapor ayrıca bir dizi tavsiyeyi de içeriyor. Raporda, eğitim ve çalışma ortamlarına ilişkin bulgular analiz edilerek Roman gençlerin yaşadığı ayrımcılık dayanaklarıyla ortaya konuluyor.

Roman çocuklar ve gençler eğitime erişemiyor 

Türkiye’nin 8 farklı ilinden (Diyarbakır, Edirne, Hatay, İstanbul, İzmir, Gaziantep, Uşak ve Artvin) 15-25 yaş arası 105 Roman gençle (97 anket, 8 derinlemesine görüşme) yapılan görüşmelerden elde edilen bulgularla hazırlanan rapor, Roman çocuk ve gençlerin eğitimden kopuş oranlarının yüksek olduğunu gösteriyor. Görüşmelere katılan 95 gençten 28’i okulu bırakmış, 56 genç ise eğitim hayatı boyunca en az yarım dönem eğitime ara verdiğini ifade ediyor. Gençlerinokulu bırakma nedenlerinin başında ise ekonomik zorluklar ve dışlanma-ayrımcılıktan geliyor.

“İkinci sınıftan itibaren kötü muamele başladı. Beşinci sınıfa kadar okudum, beşinci sınıfta bıraktım. Ayrımcılık yaptıkları için okuyamadım.” (Derinlemesine Görüşme Notlarından, Erkek, 18 yaşında).

Roman çocuklar ve gençler eğitim ortamlarında ayrımcılığa uğruyor 

Raporda ortaya çıkan diğer önemli bir bulgu ise eğitim ortamlarında yaşanan ayrımcılık. Görüşmelere katılan 95 gençten 61’i yani yaklaşık olarak her 3 gençten 2’si ise okul gibi eğitim ortamlarında ayrımcılığa maruz kaldığını ifade ediyor.

Eğitim ortamlarında kimler tarafından ayrımcılığa maruz bırakıldığı sorusuna ise gençlerin çoğunluğuarkadaşlarım veya onların aileleri tarafından cevabını veriyor. 95 kişiden 71’i arkadaşları veya aileleri tarafından ayrımcılığa maruz kaldığını ifade ediyor. 17 genç ise öğretmenleri tarafından ayrımcılığa maruz bırakıldığını söylüyor.  

“Hoca resmen ilkokulda yüzüme karşı sen çöp tenekesisin, senden hiçbir şey olmaz dediği gün benim bittiğim gündü zaten.” (Derinlemesine Görüşme Notlarından, Kadın, 23 yaşında)

 “Okulda arkadaşlarım ayrımcılık yapıyorlardı. Dalga geçiyorlardı, yanlarına almıyorlardı.” (Derinlemesine Görüşme Notlarından, Erkek, 18 yaşında)

Gençlerin okul ortamlarında maruz kaldıkları ayrımcılığın en önemli sebebi ise etnik kimlik. 57 genç etnik kökeninden kaynaklı ayrımcılığa maruz kaldığını düşünüyor.

“Lisede din dersinde öğretmen ‘Çingeneler için hırsızlık normaldir’ dedi. Çok sinirlendim ama bir şey diyemedim. O anı hiç unutamıyorum.” (Derinlemesine Görüşme Notlarından, Kadın, 24 yaşında)

 “Bana öğretmenin bağırıp çağırıyordu. Bu Romanlar hep böyle diyordu.” (Anket görüşmelerinden)

Eğitimde yaşanan diğer önemli bir sorun ise “ayrı tutma” uygulamaları. Roman mahallelerinin içinde veya yakınında olan okullar Roman okullarına dönüşüyor, karma okullarda ise ayrı sınıf oluşturma gibi uygulamaların olduğu biliniyor.

“1. sınıfta bize özgü bir sınıf yaptılar. Bizi Türklerle aynı ortama koymadılar.” (Derinlemesine Görüşme Notlarından, Erkek, 23 yaşında).

Gençlerin yarısından fazlası istihdamda değil. 

İzleme çalışması kapsamında ortaya çıkan diğer önemli bir veri ise gençlerin istihdam oranları. Görüşülen gençlerin yarısından fazlası ise istihdamda değil. 97 gençten 50’si çalışmadığını belirtiyor. Çalışan gençlerin 23’ünün ise düzenli bir işi ve sosyal güvencesi yok. Gençlerin istihdamda olmamasının birçok nedeni var. Bu nedenlerin başında düşük eğitim düzeyi ile iş arama süreçleri ve iş ortamlarında karşılaşılan dışlanma-ayrımcılık geliyor.

Roman Gençler iş ortamlarında ayrımcılığa maruz kalıyor

Görüşme yapılan64 gençten 22’si iş arama süreçlerinde ayrımcılığa maruz kaldığını söylüyor.

10 genç ise işe alım mülakatları sırasında kendilerine Roman olup olmadığının sorulduğunu anlatıyor.

“Nerede oturuyorsun diye soruyordu. Benim mahallemin Dom mahallesi olduğunu bildikleri için iş vermediler. Bunu birçok kez yaşadım. Arayacağız diyorlar, aramıyorlar.” (Anket görüşmelerinden).

İş ortamlarında ayrımcılığa maruz kaldığını söyleyen genç sayısı ise 21. Bu gençlerden 18’i iş ortamlarında etnik kimliğinden dolayı ayrımcılığa maruz kaldığını söylüyor.

“2-3 gün çalıştırıp, Dom olduğumu anlayınca hemen işten çıkarıyorlar.” (Anket görüşmelerinden)

Roman gençler ayrımcılığa uğramamak için kimliğini saklıyor 

Raporda ortaya çıkan diğer önemli bulgu ise Roman gençlerin istihdam alanında ayrımcılıkla karşılaşmamak için iş ortamlarında kimliklerini saklamasıdır. Gençlerden bazıları Roman (Roman, Dom, Lom ve Abdal) olduğunu işyerinde kimsenin bilmediğini bu nedenle de ayrımcılığa maruz kalmadığını belirtiyor.

“Genelde iş ortamlarında sorduklarında İstanbulluyum deyip, geçiyorum.” (Derinlemesine Görüşme Notlarından, Kız Çocuğu, 17 yaşında)

Rapor ayrıca gençlerin çok azının yaşadığı ayrımcılık sonrasında herhangi bir girişimde bulunduğunu, ancak bu konuda resmi makamlara başvuru yapılmadığını da ortaya koyuyor.

Sonuç ve Tavsiyeler 

Raporun sonuç bölümünde ise elde edilen bulgular ve gençlerin taleplerinden yola çıkarak ayrımcılık, eğitim, istihdam, gençlik politikası ve ilişkili kesişimler konulara dair önemli tavsiyeler yer alıyor. Bu tavsiyelerden bazıları işe şunlardır;

- Roman gençlerin en önemli talebi, karar verme mekanizmalarına katılımlarının artırılmasıdır.

- Roman Vatandaşlara Yönelik Stratejik Eylem Planı hazırlanması sürecinde, gençlerin katılımının anlamlı bir şekilde sağlanması ve gençlere yönelik spesifik stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir.

- Gençlerle ilgili ve gençlerin katılımıyla tasarlanacak politika yapım süreçlerine Roman Topluluklarından grupların ve özelinde de ihtiyaçları farklılaşan gençlerin (genç kadınlar, engelliler vd.) dahiliyetlerinin sağlanması oldukça kritiktir.

- Gençler, karar vericilerden ayrımcılıkla mücadele edilmesi ve ayrımcılık yasası çıkarılarak, ayrımcılıkla ilgili caydırıcı cezaların verilmesi talep etmektedir.

Eğitim Ortamlarında Ayrımcılığa Dair Sonuçlar ve Tavsiyeler

- Gençler, Roman çocuk ve gençlerin eğitimlerine devam edebilmeleri için farklı açılardan desteklenmeleri gerektiğini düşünmektedir. Roman çocuk ve gençlere yönelik özel eğitim politikaları ve pozitif ayrımcılık içeren politikalar geliştirilmelidir.

- Zorunlu eğitimin süresinin artması ve okula devam etmeyen çocukların sıkı takibinin yapılması, özellikle Roman çocuklar gibi birçok sebepten okulu terk etme potansiyeli olan çocuk grupları için oldukça kritiktir. 

- Çocukların okula devamının sağlanması için, derin yoksullukla mücadele edecek politikaların oluşturulması, politikaların uygulanabilir hale geleceği zamana kadar ise “geçici önlem” uygulamalarının (okul çağında çocuğu olan ailelerin maddi olarak desteklenmesi, çocuklara okula devam edebilmeleri için burs verilmesi vb.) hayata geçirilmesi gerekir.

-Roman çocukların okulda öğretmenlerinden, arkadaşlarından veya roman olmayan ailelerden ayrımcılık görmektedir. Ayrımcılık, birlikte yaşam, insan hakları konularından yapılacak çalışmalar hem öğrencilere hem öğretmenlere hem de velilere yönelik kurgulanmalı ve yaygınlaştırılmalıdır.

Çalışma Ortamlarında Ayrımcılığa Dair Sonuçlar ve Tavsiyeler

- Gençler, Roman gençler için meslek edindirme kursları açılmasını ve istihdam alanları sağlanmasını talep etmektedir. İşsizliğin azaltılması, özel sektörde Romanlara özel kontenjan ayrılması, atık toplamanın yasaklandığı illerde yasağın kaldırılması, belediyelerde Romanlara iş imkanlarının sağlanması başlıca taleplerdir.

- Genç İşsizliğinin Önlenmesi ile ilgili oluşturulacak olan Stratejik Planlar da dahil olmak üzere politika metinlerinde Genç Romanlar ve benzeri görünmez grupların da özellikle tanımlanması ve politikaların kapsayıcı bir şekilde oluşturulması önemlidir.

- İş yerlerinde ayrımcılığın önlenmesi için, takip sistemi kurulmalı ve ayrımcılığın bildirilebileceği mekanizmalar oluşturulmalıdır.