İş cinayetleri, belirli bir iş kazası ve meslek hastalıkları zinciri sonucu gerçekleşmektedir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) kapsamına işçinin çalışma sürecinde geçirdiği kazalar, ölümler ve meslek hastalıkları açısından bakılması yönünde genel bir eğilim bulunmaktadır. Yaşam ile ölüm arasındaki çizginin incelmesi, aslen önlenebilir olan kazalar iş cinayetlerine dönüşmesi sorunun en çok görünen yönüdür. İSİG Meclisi'nin "emekçiyi bütünsel bir insan olarak" gören anlayışından yola çıkarak iş kazaları/cinayetlerine gelmeden önce yapılması gereken başka şeyler olduğunu da bilince çıkarmamız gerekiyor. İşçinin işyerinde beslenmesi, işçinin ve yakınlarının yaşam alanında beslenmesinden yola çıkarak halk sağlığını ilgilendiren koruyucu sağlık hizmetleri ve onun önemli bir parçası olan sağlıklı beslenme sürecini ele almamız gerekmektedir.

Yeterli ve dengeli beslenme sermaye tarafından "iş sağlığı ve güvenliği" ile sadece işçinin verimliliğini arttırmak hedefi ile ele alınmaktadır.(2) Sabah kahvaltı yapılmamasının yada yaşam alanında yeterli besin alınmamasının iş kazalarındaki yeri için araştırmalar yapılırken, neden kahvaltı yapılmadığı yada yetersiz ve dengesiz beslenildiği sorusu cevapsız bırakılmaktadır.  Ayrıca yeterli ve dengeli beslenme günümüzde gün içinde alınan besinlerin kalori değerleri dışında endüstriyel tarım ile üretilen zehirli ve gdo'lu gıdalar ile de ilişkilidir.

Dünya Sağlık Örgütü sağlığı “sadece hastalık hali olarak değil ruhsal, bedensel ve sosyal yönden tam bir iyilik hali” olarak tanımlamaktadır. Kapitalist üretim ilişkileri içinde hayatını idame ettirmek zorunda kalan işçilerin tanımlanan tam bir “iyilik” haline ulaşabilmeleri için uyulması gereken 5 temel beslenme kriteri bulunmaktadır. 1- Yeterli ve dengeli beslenme, 2- Fiziksel çalışmanın gerektirdiği enerji gereksinmesi, 3- Çalışma koşullarına ve yapılan işe göre beslenme, 4- Beslenme ve iş yeri sağlık örgütleri, 5- İşçilerin yeterli ve dengeli beslenmelerini sağlamak için önlemler alınması (3)

İnsani yaşam için gerekli asgari yaşam ücretinin düşük olması; kapitalist üretim ilişkilerinin doğa üzerinde yarattığı tahribatın sınırlarına gelinmesi; tarımda kimyasal kullanımının toprağı sürekli olarak zehirlemesinin ortaya çıkardığı koşullar ve GDO’lu (Genetiği Değiştirilmiş Organizma) besinler, işçilerin ve halkın tamamında yetersiz ve dengesiz beslenme sorunları yaratmaktadır. 

Bu genel tanımlamayı cinsiyete(6) ve işin niteliğine(7) göre detaylandırmak mümkündür. Kadın işçilerin hamilelik ve emzirme dönemlerindeki farklı beslenme süreçleri de dikkate alınmalıdır.

Uluslararası Gıda Örgütü(FAO), Dünya Sağlık Örgütü(WHO), Uluslararası Çalışma Örgütü(ILO)’nün ortaklaşa düzenlediği bir sempozyumda iş yeri hekimlerinin görevlerinden biri de iş yerinde çalışan aşçıların gıda ikmali ve gıda tüketimi konusunda eğitilmeleridir. Bu görevler arasında işveren ve işçileri, beslenme ile sağlık arasındaki ilişki konusunda eğitmek de bulunmaktadır.(8)

ILO’nun yaptığı bir çalışmada gelişmekte olan ülkelerde kötü beslenme ve obezitenin çok sık görüldüğüne ve çalışanların sağlığını olumsuz etkilediğine  vurgu yapılmaktadır.(9)

Dünya sağlık örgütü gıda tüketiminin 10 altın kuralını sıralarken birinci maddeye güvenli gıda seçimini koymaktadır. 

Konuyu biraz daha anlaşılır hale getirmek ve somutlamak için yakın zamanda imzalanmış olan Birleşik Metal-İş sendikasının toplu sözleşme metinlerinden birinde “Çeşitli Hükümler” başlığı altında bulunan 74. Maddenin h bendine bakalım.  “Tüketim Kooperatifi: İş yerinde tüketim kooperatifi kurulduğunda işveren imkanlar oranında uygun bir yer gösterir, araç, gereç, vasıta ve maddi imkan sağlanması açısından gerekli yardımı yapmayı kabul eder.” Sözleşme metni gayet açık işyerinde tüketim kooperatifi kurulduğunda diyerek karar alma mekanizmasının işçiler olduğunu tanımlamaktadır.

İşçi tüketim kooperatiflerini hem iş yerlerinde hem de yaşam alanlarında kurma yönünde bir strateji geliştirerek üyelerinin, genel olarak da halkın sağlıklı, temiz ve adil gıdaya erişim hakkını pratik bir gerçeklik haline dönüştürmelidirler. İşyerlerinde kurulan yada kurulacak olan kooperatifler işyerinde bulunan bütün emekçileri kapsayacak biçimde olurken, yaşam alanlarında kurulacak olan kooperatifler de işçi-emekçi mahallerinde yaşayan herkesi kapsamalıdır. 

Ancak böyle bir örgütlenme biçimi ile yoksulluk ve açlık sınırının altında yaşayan milyonlarca kent emekçisinin kır emekçileri ile arasında doğrudan gelişecek ilişki ve iletişimin biçimlerinden birisini somutlanabilir. 60'lı ve 70'li yıllarda sendikal mücadelenin toplu sözleşmelerle işçi tüketim kooperatifleri aracılığıyla ile kazandığı bir hak olarak gıda hakkının örgütlü ve daha bilinçli biçimde kullanılmasına başlanabilir.

Kırsal kesimde bulunan zehirsiz üretim yapan çiftçilerin içinde bulunduğu sendikalar, kooperatiflerde örgütlenmiş çiftçiler ile çalışılmaya başlanması kır emekçileri ile kent emekçileri arasında mütevazi bir ilişkinin kurulmasının önünü açacaktır.

* Bu metnin geliştirilmesinde Kadıköy Kooperatifinden (www.kadikoykoop.org, www.facebook.com/KadikoyKoop#) arkadaşlar görüş ve önerileri ile önemli katkı yapmışlardır. 

2) https://www.ttb.org.tr/dergi/index.php/msg/article/viewFile/351/331

3) http://beslenme.gov.tr/content/files/arastirmalar/uyelik/beslenme_bilgi_serisi/Kitaplar/a/a_16_iscisagligi_is_guvenligi_ve_beslenme_32.pdf

4) Haiti'de temel gıda maddesi pirincin yüzde 80’ini ithal eden Haiti’de, 50 kiloluk bir pirinç torbasının satış fiyatı son 1 haftada 35 dolardan 70 dolara çıktı. Halk da iki haftadır, hükümet karşıtı gösteriler için sokağa döküldü. 5 Haitili hayatını kaybetti. Gösteriler nedeniyle Başbakan Jacques Edouard Alexis, istifa etmek zorunda kaldı. Bangladeş'de  pirinç fiyatlarının artışı protesto eden 20 bin tekstil işçisi maaşlarının yükseltilmesi için başkent Daka’da düzenlediği gösteriye polis müdahale edince ortalık birden savaş yerine döndü. Göstericiler, etraftaki dükkanlara ve araçlara saldırdı. Birçok araç ateşe verildi. Mısır'da 76 milyonluk ülkede nüfusun yüzde 40’ı günlük 2 dolar gelirle yaşam savaşı veriyor. Fakirlik bu denli derinken, son birkaç ayda yemeklik yağ ve pirincin fiyatının iki katına, fırınlarda ekmeğin fiyatının beş katına çıkması sonrası sokağa dökülen halk polisle çatıştı, 11 kişi öldü. Pakistan: Tahıl fiyatları artınca, halk ambarlara saldırdı. Tahıl ambarlarının güvenliğini sağlamak için ordu alarma geçti.Afrika ülkeleri Burkina Faso, Moritanya, Fildişi Sahilleri, Senegal,Etiyopya, gibi ülkelerde son aylarda gıda zamları nedeniyle yapılan gösterilerden çok sayıda insan yaşamını yitirdi. Sadece Kamerun’da 3 ayda polisle çatışan 40 kişi öldü. Özbekistan, Yemen, Bolivya ve Endonezya’da gıda fiyatlarının artışını protesto eden on binlerce insan sokağa döküldü. Tunus’un orta kesimlerinki Redeyef’te, hayat pahalılığı ve işsizliği protesto eylemlerinde polis ile göstericiler arasında üç gündür şiddetli çatışmalar yaşanıyor. Bkz. http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&ArticleID=516, http://www.borsagundem.com/haber-detay.php?id=1454

7) Aktivite düzeylerine göre iş grupları  

8) https://www.ttb.org.tr/dergi/index.php/msg/article/viewFile/351/331

9) http://www.istesaglikdergisi.com.tr/index.php/ekim-2009/155-is-yerinde-kazalara-karsi-dogru-beslenme

10) Türkmetal sendikasının Ereğli şubesinin açtığı Metal İşçileri Tüketim Kooperatifi (Metal Koop),  Pirelli işçileri tüketim kooperatifi, petrol-kimya-lastik işçileri tüketim kooperatifi  (Pet-koop), Bandırma'da bulunan Eğitimciler Tüketim Kooperatifi(Eğit-koop) ve tasfiye sürecine giren Harb-iş Tüketim Kooperatifi, Eskişehir Demiryol İş Mensupları Tüketim Kooperatifi (Edi-koop), TOFAŞ Tüketim Kooperatifi, BOSH Çalışanları Tüketim Kooperatifi, OYAK-RENO Otomobil Fabrikası Mensupları Tüketim Kooperatifi gibi örnekleri 70’lerin mücadele yıllarından bugüne kalan örnekler olarak karşımızda durmaktadır.

Kaynak: İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi