İnsan Hakları Derneği olarak 20 Haziran Dünya Mülteciler Günü vesilesi ile bir defa daha; mülteciliğe neden olan savaşların, çatışmaların, ağır yoksulluğun, ekolojik krizlerin önlenmesini ve ülkesinden zorunlu nedenlerle ayrılmak zorunda kalan ancak gerek göç yollarında ve gerek vardığı ülkelerde ağır hak ihlallerine maruz kalan milyonlarca mülteci için insanca yaşamaya yönelik politikaların güçlendirilmesini talep ediyoruz.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 2001 yılından bu yana; çatışma, şiddet ve zulümden dolayı ülkelerini terk etmek zorunda kalan ve yerlerinden edilen mültecilerin sorunlarına dikkat çekmek ve dayanışma sağlamak amacıyla 20 Haziran Dünya Mülteciler Günü olarak kabul edilmiştir. Ancak geçen 22 yıllık süreçte mültecilerin yaşadıkları ağır sorunlar halen çözülemediği gibi, devletlerin göç ve mülteci politikaları sığınma hakkını tehdit eder bir noktaya varmıştır.

UNHCR’nin Zorla Yerinden Edilmeye İlişkin Küresel Eğilimler 2022 raporuna göre; “2022 yılı sonu itibarıyla savaş, zulüm, şiddet ve insan hakları ihlalleri nedeniyle yerinden edilmiş kişilerin sayısı şimdiye kadar ki en büyük artışı göstererek bir önceki yıla göre 19,1 milyon artışla 108,4 milyona ulaşmış durumda. Sudan’da gelişen çatışma yeni yerinden edilmeleri tetikleyerek 2023 yılı Mayıs ayı itibarıyla toplam sayıyı tahminen 110 milyona çıkarırken, küresel zorla yerinden edilmedeki sayı yükselme eğilimini sürdürüyor. Yine Ukrayna’daki savaş ve iklim kaynaklı sorunlardan kaynaklı olarak da daha fazla insan evlerini terk etmek zorunda kalmıştır.” Yine aynı rapora göre; “en az gelişmiş 46 ülke, küresel gayri safi yurtiçi hasılanın yüzde 1,3’ünden daha azını oluştururken, tüm mültecilerin yüzde 20’sinden fazlasına ev sahipliği yapıyor.” 2022 yılı sonu itibarıyla, dünya çapında tahminen 4,4 milyon kişi vatansız veya milliyeti belirlenmemiş durumda iken bu sayı 2021 yılı sonuna göre yüzde 2 artmış durumda.

Mültecilerin insan onuruna uygun yaşam sürmeleri ve insan haklarına uygun kalıcı çözümlere ulaşabilmeleri için tüm ülkelere daha fazla sorumluluk düşmektedir. Bu çağrıyı dile getiren insan hakları savunucularının aksine, devletlerin insan hakları değerlerinden uzaklaşan politikaları insanların yerinden edilme durumlarını arttırdığı gibi, devletler geliştirdikleri sınır ve mülteci politikaları ile insan haklarından uzaklaşmakta, sorumluluklarını tamamen göz ardı etme gayretine girmektedirler.

Devletlerin kendi güvenlikleri ve refahı için mültecilere sınırlarını kapatmaları ve mültecileri kabul etmemeleri; savaşlardan, ekonomik ve siyasal nedenlerden dolayı daha güvenli ülkelere ulaşmak isteyen mültecileri insan kaçakçılarının hedefi haline getirmekte, güvensiz ve tehlikeli yollara mecbur bırakmaktadır. Ne yazık ki bugün mülteciler için Ege Denizi ve Akdeniz gibi sınırlar da birer mezarlık haline gelmiştir. Denizlerde yaşamını yitirmeyen mülteciler bu defa da sınırlarda devletlerin şiddetine maruz kalmakta, işkenceye, açlığa ve soğuğa maruz bırakılmakta, değerli eşyaları gasp edilmekte, hukuki korumanın dışında bırakılarak geri itilmektedirler. Bu olaylar sırasında özellikle çocuklar ve kadınlar olmak üzere tüm mültecilerin yaşamlarına yönelik ağır tehdit oluşmaktadır.

Uluslararası Göç Örgütü Raporuna göre 2022 yılında Ortadoğu ve Kuzey Afrika'daki göç yollarında yaklaşık 3 bin 800 kişi hayatını kaybetti. Bu rapora göre can kayıpları 2021 yılına göre yüzde 11 oranında artmış durumda ve denizde hayatını kaybedenlerin yüzde 84’ünün kimliği belirlenemedi. En son olarak Mora Yarımadası'nın güneybatısında mültecileri taşıyan balıkçı teknesinin batması sonucu en az 79 kişi hayatını kaybetti. Teknede bulunan yolcu sayısının 750 kişi olabileceği söylenmekte ve yüzlerce kişi halen kayıp.

Mülteci kampları genel olarak ciddi sorunların mekanı olarak tanımlanmakta, bu kamplar kötü koşulları ile bütün dünyada gündem olmaya devam etmektedir. Örnek olarak Yunanistan’da çıkan yangınla gündeme gelen Moria Kampı gibi.

BM Gözetimi altında bulunan Mahmur Göçmen Kampında da ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Türkiye tarafından yürütülen sınır ötesi operasyonlarda sivillerin zarar gördüğü hava saldırılarına maruz kalan kampta kalanların güvenliğinin sağlanması için gereken önlemler alınmalı, uluslararası destek sağlanmalıdır. Yine Suriye sınırları içindeki kamplarda bulunan sığınmacıların da can güvenlikleri korunmalı ve insan onuruna uygun yaşam sürmeleri sağlanmalıdır.

Üstte genel hatlarına değindiğimiz sorunlarla paralel; 14. maddesinde “ Herkesin, zulüm altında başka ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır” diyerek mülteciliği bir hak olarak düzenleyen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi yanında, 1951 tarihli BM Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme ve 1967 Protokolü, mültecilerin zulüm görme riski altına girebilecekleri ülkelere geri gönderilmesini yasaklamasına rağmen, yapılan geri kabul anlaşmaları, paktlar ve hukuka aykırı tutum ve politikalarla bu hak küresel düzeyde ihlal edilmekte, devletler sorumluluklarına aykırı davranmaktadırlar. AB sınırlarının güvenliği için oluşturulan Frontex tartışması sürerken Ortak Avrupa Sığınma Sistemi’nde reform ihtiyacı için toplanan AB Mülteci Zirvesi’nden çıkan sonuçlar Devletlerin 1951 BM Cenevre Sözleşmesini ve İHEB 14. Maddesini tamamen rafa kaldırma eğiliminde olduklarını göstermektedir.

Mülteciler gerek Türkiye’de gerekse sığındıkları ülkelerde; ülkelerin ekonomik çıkarlarına, dış politikalarına malzeme edilmekte, keyfi uygulamalarına maruz kalmakta, emekleri sömürülmekte saygıdan ve her türlü korumadan yoksun bırakılmaktadırlar. Kamplar ve Geri Gönderme Merkezlerinde suçlu muamelesi görmekte özgürlüklerinden mahrum yaşamaya zorlanmaktadırlar. Oysa mültecilik bir tercih değil sonuçtur ve sorumlu tüm taraflar ve ülkeler, mültecilerin insan onuruna yaraşır yaşam olanaklarına sahip olması için çaba sarf etmek zorundadır.

1951 BM Cenevre sözleşmesine coğrafi çekince koyarak sadece Avrupa Konseyi ülkelerinden gelenlere hukuken mülteci statüsü verebilen Türkiye’de geçici statüler üzerine kurulu sığınma sistemi ve mültecilere yönelik kalıcı çözümlerden uzak politikalar nedeniyle mülteciler birçok hak ihlaliyle karşılaşmaktadır. Başta çalışma hakkı, eğitim hakkı, sağlığa erişim hakkı, kültürel ve sosyal haklar, seyahat haklarının yok sayılmasının yanı sıra ve her alanda ayrımcılığa uğramaktadırlar. Ayrıca siyasetçilerin sorumsuzca söylemleri nedeniyle mülteciler ırkçı ve nefret söylem ve eylemlerine maruz kalmakta ve tehditler nedeniyle yerleştikleri yerlerden başka bölgelere göçmek zorunda kalmaktadırlar. Bu nedenle sürekli bir yerinden edilme durumu meydana gelmekte ve mülteciler kendilerini güvencesiz ve korku içinde hissetmektedirler.

14-28 Mayıs seçim süreçlerinde; Suriyelilerin bir yıl içinde tamamen geri göndereceklerine dair söylemler de dahil, mültecilere yönelik ayrımcı, düşmanca ve mültecilik hakkını tamamen boşa düşüren politika ve vaatler, 10 yılı aşkındır Türkiye’de yaşayan özellikle Suriyeli mültecilerde yoğun bir kaygıya neden olmuş, bu durum tehlikeli yollardan Avrupa’ya geçiş girişimlerini tetiklemiştir.

20 Haziran Dünya Mülteciler Günü vesilesi ile bir defa daha; tüm devletleri çatışmalara, savaşlara ve küresel çapta sömürü politikalarına son vererek mülteciliği yaratan nedenleri ortadan kaldırmaya, sığınma hakkına ve mültecilik hukukuna uymaya, bu doğrultuda sorumluluk almaya, mülteciler için insanca yaşama koşullarını oluşturmaya ve mültecileri siyasi pazarlık konusu yapmayan hak odaklı insani politikalar üretmeye, mültecilerin eğitim, barınma, beslenme, çalışma ve sağlığa erişim gibi temel haklarının sağlanması konusunda kalıcı çözümler geliştirmeye çağırıyoruz. Özetle:

- İHEB ve 1951 BM Cenevre Sözleşmesi ile düzenlenen ve korunan “sığınma hakkı” bir insan hakkıdır, mültecilerin bu hakka erişimi sağlansın.

- Türkiye, 1951 BM Cenevre sözleşmesine koyduğu coğrafi çekinceyi kaldırsın ve ülkede bulunan mültecilere hukuki statü sağlansın.

- Geri gönderme yasağını ihlal eden ve sığınma hakkı ihlallerine neden olan AB Türkiye arasındaki Geri Kabul Anlaşması iptal edilsin.

- Mültecilere yönelik mültecilik hukukuna ve insan haklarına aykırı uygulamalara son verilsin.

- Mültecilere yönelik ayrımcı, ırkçı yaklaşımlar, nefret söylem ve eylemleri ile mültecilere yönelik nefret suçlarında cezasızlık önlensin.

- Mültecilere yönelik çifte standartlar ortadan kaldırılsın, hangi ülkeden geldiğine bakılmaksızın hukuki koruma ve insanca yaşama olanakları ve tam olarak insan haklarına erişimleri sağlansın.

- Mülteci kadın, çocuk, LGBTİ+, yaşlı, engelli gibi kırılgan mülteci gruplar için uygun koruma ve imkanlara erişim sağlansın.

- Eğitim, sağlık ve benzeri temel ihtiyaç alanlarına ve bütün kamu hizmetlerine anadilde erişim sağlansın.

- Geri Gönderme Merkezleri kapatılsın, idari gözetim uygulamasına son verilsin.

Ve nihayet

- Mültecilik, ancak mülteciliği yaratan nedenlerin önlenmesi ile önlenebilir, savaşları, çatışmaları, ekonomik ve ekolojik krizleri önleyin.

İnsan Hakları Derneği

Merkezi Göç ve Mülteci Hakları Komisyonu